Suriye Genel Fetva ve Din Öğretimi İdaresinin Kuruluşundan Kaldırılmasına Kadarki Gelişimi

Giriş:

Suriye’de dini kurumların -özellikle de fetva veren ve vakıflar dahil olmak üzere İslami olanların- örgütlenmesinin başlangıcı, bağımsızlık sonrası döneme kadar uzanıyor. İlk olarak, 1947 yılında illerdeki yerel müftüler Cumhuriyet Başmüftülüğü makamına bağlandı. İki yıl sonra, 1949’da Hüsnü Zaim’in yönetimi sırasında, bunu Suriye’deki tüm camilerin mülkiyeti üzerinde hükümet kontrolü süreci takip etti. Aynı şekilde, din görevlilerinin statüsüne yönelik yasal bir düzenleme yapıldı ve Vakıflar İdaresi Suriye’de resmi olarak kuruldu.

1961 yılı iki bağımsız kanun hükmünde kararnamenin yayımlanmasına tanık oldu. Birincisi, Genel Fetva ve Din Öğretimi İdaresi’ni düzenleyen 185 sayılı karar idi. İkincisi de İslami vakıfların idaresini düzenleyen 204 numaralı karar.  O dönem, Suriye yasama gücünün, vakıfları yönetme ve fetva verme ile dini öğretim gibi iki işlevi resmi olarak ayırmaya çalıştığı da açıktı.

Her iki kararname de vakıflar bakanlığının temsil ettiği, “yürütme yetkisinin müdahalesinin artırılması” başlığı altında Fetva ve Din Öğretimi İdaresi’nin çalışmasında -idare varlığını sürdürse de- çeşitli değişiklikler geçirdi. Köklü değişiklik 2018 yılında Vakıflar Bakanlığı’nın çalışmalarını düzenleyen 31 Sayılı Kanun’un çıkarılmasıyla yaşanmış ve bu yasa ile fetva verme ve dini eğitim görevinin, resmi olarak Vakıflar Bakanlığı’na devredildiği ilan edilmiştir. Daha sonra Suriye’de fetva kurumlarının lağvedilmesi serüveni, Cumhuriyet Başmüftülüğü makamının kaldırılmasına ilişkin 2021 yılı 28 sayılı kararname ile tamamlandı.

Son değişiklikler bazı önemli soruları gündeme getirdi. Bunların başlıcaları:

• Suriye’deki Genel Fetva Dairesi’nin temel hukuki statüsü nedir? Fetva ile ilgilenen aygıtlar nelerdir?
• Bu idare ile Vakıflar Bakanlığı’nın ilişkisi nasıldı?
• Başmüftü nasıl atanır? Yetkileri neler? Geçirdiği değişiklikler neler?
• Suriye’de tarihsel olarak fetva verme işlevini denetlemekle görevlendirilmiş olan “Yüksek Fetva Konseyi” ne tür bir bünyesi var ve yetkileri nelerdir? Üzerinde ne gibi değişiklikler yapılmıştır?
• 2018 tarihli 31 Sayılı Kanun ve 2021 tarihli 28 Sayılı kanun hükmünde kararnamenin genel fetva verme görevine ilişkin getirdiği değişiklikler nelerdir?

Suriye’deki dini kurumun resmi organizasyonunda meydana gelen tüm değişikliklere uzun uzun girmeden, Suriye’deki Genel Fetva ve Din Öğretimi Dairesi’nin hukuki organizasyonunda meydana gelen en önemli değişikliklerin izileyerek yukarıdaki sorulara cevap vermeye çalışacağız. Genel Fetva yönü üzerindeki doğrudan ve radikal etkileri nedeniyle son iki yasa üzerine odaklanılacaktır.

Çalışma, Suriye’de fetva verme sistemine ilişkin hukuki metinleri analiz ederek, bu metinlerin siyasi ve toplumsal bağlamla ilişkilendirilmesini ve sonuçları üzerinde durmayı amaçlayan analitik betimleyici yaklaşımı izlemektedir. Çalışma ayrıca Suriye devletinin geçmişinde farklı dönemlerde uygulanan hukuki metinlerin karşılaştırılması amacıyla zamansal karşılaştırmalı yaklaşıma da başvurmaktadır.

Bu makalenin önemi, Genel Fetva İdaresi’nin hukuki yapılanmasını, Esad rejiminin izlediği politikalarla bağlantısını ve bu hukuki değişikliklerin hem Suriyeli kimliği boyutuna hem de Suriye toplumsal boyutuna yansımalarını anlamaya yardımcı olmasından geliyor.

Makalenin ilk kısmında, Genel Fetva ve Din Öğretimi Dairesi’nin hukuki statüsü izlenmekte; ikinci kısımda, başmüftü seçimine ilişkin mekanizmalar ve başmüftünün yetkileri incelenmekte ve üçüncü paragrafta da fetva konseylerinin oluşumu ve onların yetki alanları analiz edilerek sonlandırılmaktadır.